AZKEN 10 SARRERAK

MENDIZTEGIA

Blogean idazten hasi nintzenean zalantza handiak izaten nituen (eta oraindik izaten ditut) hainbat gailu edota gaztelerazko hitzak euskaratzeko garaian. Egun, kronika bat idazteko garaian, batez ere hiru hiztegi irekita izaten ditut: Elhuyar hiztegia, Eusko Jaurlaritzak argitaratutako "Mendizaletasuna hiztegia" eta Urretxu-Zumarragako Ostadar taldeko hiztegia. Hiru hiztegi hauekin zalantza gehienak argitzen ditudan arren, batzuetan hiztegien artean desberdintasunak topatu izan ditut, azken hitza hiztegia.net hiztegiari emanez.

Aspalditik nenbilen mendiari buruz euskaraz idazten dugunontzat erabilgarri izan zitekeen glosategi xinplea egitekotan. "Mendiztegia" gunea asmo horretatik sortu da. Gune honen helburua ez da mendi eta naturarekin erlazionatutako hitz guztiak jasotzen dituen glosategi mardula izatea (adibidez, ez dira zuhaitz edo animali ezberdinen hitzak azaltzen), euskarazko mendi-kronika bat idazteko nahikoak izan daitezken gutxieneko hitzak jasotzea baizik.

Gustatuko litzaidake lan pertsonal bat izan beharrean talde edo auzo-lanean izandako lan bat izatea. Beraz, bakarren batek atalaren inguruko ekarpen edo iradokizunik izango balu, smithymujika@gmail.com posta elektronikoan gustu handiz jasoko ditut.

MENDIZTEGIAREN OSAKETA

"Mendiztegia" atal ezberdinetan banatu dut:

- Mendi-ekintza, kirolak eta kirolariak: atal honetan mendiarekin zerikusia duten kirol ezberdinak eta kirol hauekin zerikusia duten ekintza eta pertsona batzuk azaltzen dira.
- Arropa: atal honetan ez da arropa guztia azaltzen noski, batez ere materialari dagokionez, hau da, ez dira kotoizko, zuntzezko edo lumazko produktu guztiak azaltzen, batzuk bakarrik azaltzen dira helburua produktua nola izendatu jakitea baita. Atal hau beste atal batzuetan banatu dut: gerritik behera eta oinak, gerritik gora, eskuak eta lepoa eta burua.
- Eskaladako material eta hitz espezifikoak: atal honetan harkaitz-eskaladan erabilitako materialaren zerrenda eta eskalada mota honekin erlazionatutako hitz espezifiko batzuk topatuko duzue.
- Alpinismorako material eta hitz espezifikoak: atal honetan ez dut harkaitz-eskaladako materiala berriro ere errepikatu eta izotz-eskalada edota espedizioetako material eta hitz espezifikoak azaltzen da.
- Mendiko materiala: materialari eskeinitako azken atal honetan harkaitz-eskalada eta alpinismoko material espezifikoa izan gabe mendian erabili daiteken materiala azaltzen da.
- Mendi, alpinismo eta eskalada hitzak: Amaitzeko, azken atal honetan mendiarekin zerikusia duten hitz geografikoak, hitz meteorologikoak, eta mendi, eskalada eta alpinismoko hitz teknikoak ere azaltzen dira.

Espero dut gune hau praktikoa izatea.

MENDI-EKINTZAK, KIROLAK ETA KIROLARIAK

A
abrir huella: arrastoa ireki, arrastoa zabaldu
abrir una vía: bidea ireki
abrir una vía a vista: bidea bistaz ireki
acampar: kanpatu
aclimatar: aklimatatu
afinamiento: zorrozketa
ajustar: doitu
alpinismo: alpinismoa
alpinista: alpinista
aproximación: hurbilketa
ascensión: igoera
asegurar: segurtatu, aseguratu
autoaseguramiento: autosegurtatze, autoaseguratze
autodetención: autogeldiketa
B
baja montaña: behe-mendi
bavaresa: bavariar teknika
bicicleta de montaña: mendiko bizikleta
bordear: inguratu
boulder, búlder: boulder
burilar: beranez landu
C
caída: eroriko, erorketa
caída libre: erorketa aske
caminar: ibili
carrera de montaña: mendi-lasterketa
chapar: mosketoia sartu, itxi
congelar: izoztu
cordada: kordada, sokada
coronar: gailurrera heldu, gaina hartu
corredor de montaña: mendi-lasterkari, mendi. korrikalari
correr: korrika egin, lasterka egin
D
descender: behera egin
descenso: jaitsiera
descenso de cañones: arroila-jaitsiera
desequipar: desekipatu
descolgar: eraitsi.
desplomar: makurtu
destrepar: jaitsi eskuak erabiliz, behera egin
dry tooling: dry tooling
E
empotrar: trabatu
empotramiento: trabatze
encadenar una vía: bidea egin
encordar: sokaz lotu
entrenamiento: entrenamendu
equipador de una vía: bide-ekipatzaile, bide-hornitzaile
equipar una vía: bidea hornitu, bidea ekipatu
escalada: eskalada
escalador: eskalatzaile
escalar: eskalatu
escalada artificial: eskalada artifizial
escalada en estilo libre: estilo askeko eskalada
escalada de adherencia: itsaspen-eskalada, itsasgarritasun-eskalada
escalada deportiva: kirol eskalada
escalar en ensamble: ensamble moduko eskalatu
escalada en solitario: bakarkako eskalada
escalada en terreno de aventura: abentura eremuko eskalada
escalada libre: eskalada askea
escalada mixta: eskalada misto
esquí de fondo: iraupen-eskia
esquí de montaña: mendiko eskia
esquí nórdico: eski nordiko
esquiador: eskiatzaile 
esquiar: eskiatu
F
fijar cuerda: soka finkatu
H
hacer cima: gailurrera iritsi, gailurra zapaldu
I
intento: saiakera
J
jumarear: jumarrez igo
L
llanear: zelaian ibili
M
marcha de montaña: mendi-ibilaldi
marcha de orientación: orientazioko ibilaldi
marcha regulada: mendi-ibilaldi neurtua
media montaña: erdi-mailako mendi
montañero: mendigoizale edo mendizale
montañismo: mendigoizaletasun
R
rappelar: rappel egin
reequipar: berrekipatu, berhornitu
resbalar: irristatu, irrist egin, labaindu
rescate: erreskate
S
senderismo: xendazaletasun
sobreequipar: gainekipatu, gainhornitu
T
trail running: mendi-korrika
travesía: trabesia, zeharkaldi
trekking: trekking
trepar: igo eskuak erabiliz, gora egin
V
vía ferrata: via ferrata
vivaquear: bibak egin, bibakeatu

ARROPA

GERRITIK BEHERA ETA OINAK

B
bota: bota
bota de alpinismo, bota de montaña: mendiko bota
bota de cuero: larruzko bota
bota de plástico: plastikozko bota
bota de trekking, bota de travesía: zeharkaldietarako bota
bota rígida: bota zurruna
bota semi-rígida: bota erdi-zurruna
braga: kulero
C
calcetín: galtzetin, galtzerdi
calcetín de algodón: kotoizko galtzetinak, kotoizko galtzerdiak
calcetin de compresión: konpresio-galtzerdi
calcetín de lycra: lycrazko galtzetinak, lycrazko galtzerdiak
calcetín de montaña: mendiko galtzetinak, mendiko galtzerdiak
calzoncillo: galtzontzillo
cordón: lokarri
cubrebotas: botentzako estalkia
culote: kulot

katiuska: katiuska
M
malla: elastiko
P
pantalón: galtzak
pantalón de montaña, pantalón de trekking: mendiko galtzak
pantalón pirata: pirata-galtzak
pantalón Gore-tex: Gore-tex galtzak
pies de gato, bailarinas: bailarinak, eskalatzeko oinetakoak, katu-oinak
plantilla: barne-zola
polainas: azpantarrak, polainak
S
sandalias: sandaliak
short: galtzamotzak
slip térmico: slip termikoa
suela: zola, zoru
Z
zapatilla: zapatila, kirol-oinetako
zapatillas de aventura: abenturako zapatila
zapatilla alta: kirol-oinetako altua edo zapatila altua
zapatilla baja: kirol-oinetako baxua edo zapatila baxua
zapatilla con taco: takodun kirol-oinetako edo takodun zapatila

GERRITIK GORA

B
buzo: buzo
C
camisa: alkandora
camisa de montaña: mendiko alkandora
camiseta: elastiko, kamiseta
camiseta de escalada: eskaladako kamiseta
camiseta térmica: kamiseta termikoa
chaleco: txalekoa
chaleco de plumas: lumazko txalekoa
chaleco polar: txaleko polar
chamarra: zamarra
chaqueta: jaka, txaketa
chaqueta de montaña: mendiko txaketa
chaqueta impermeable: euritako txaketa
chaqueta Gore-tex: Gore-tex txaketa
chaqueta windstopper, cortavientos: haize-kontrako txaketa 
chubasquero: zira
F
forro polar; polar, jantzi polar
M
maillot: maillot
manguito: beso-erdi, mahuka-erdi
mono: osoko jantzi
mono de plumas: lumazko osoko jantzia
P
peto: peto
peto del pantalón: bularreko
plumífero: lumazko anorak
T
tirantes: tiranteak

ESKUAK

G
guantes: eskularruak
guantes Gore-: Gore-tex eskularruak
guantes windstopper, guantes cortavientos: haize-kontrako eskularruak
M
manopla: eskuzorro
manoplas de pluma: lumazko eskuzorroak

LEPOA ETA BURUA

B
bufanda: lepo-berogarri ; bufanda
buff: buff
C
casco: kasko
casco de escalada: eskaladako kaskoa
G
gafas: betaurrekoak
gafas de montaña: mendiko betaurrekoak
gafas de nieve: elurretako betaurrekoak
gafas de sol: eguzkitako betaurrekoak
gafas de ventisca: elur-bisutsetako betaurrekoak
gorra: txapel, txano
M
máscara: maskara
P
pasamontañas: buru-beroki, buru-berogarri
T
trapo, pañuelo: zapi
V
visera: bisera

HARKAITZ-ESKALADAKO MATERIAL ETA HITZ ESPEZIFIKOAK

A
anclaje: ainguratze
arnés: arnes
arnés de cintura: gerriko arnesa
arnés de escalada: eskaladako arnesa
arnés de pecho: bularreko arnesa
aro de cinta, anillo de cinta: zinta-uztai, zinta-eraztun
asegurador: segurtagailua
autoseguro: autoseguru
B
bloque de magnesio, pastilla de magnesio: magnesio-blokea
bloqueador: blokeagailu
bolsa de magnesio: magnesio-poltsa
bolsa para cuerda: soka gordetzeko poltsa, soka-poltsa
buril: beran
burilador: beran-sartzaile
C
cinta disipadora, correa con disipador de energía: zinta energia-xurgagarria
cinta expréss, cinta exprés: express zinta, espres zinta
clavo, clavija, pitón: iltze, pitoi
colchoneta de escalada: eskalada-lastaira, eskalada-koltxoneta
copperhead: copperhead-a, kobre-trabagailu
cordino: kordela, kordinoa
croquis: krokis
cuerda: soka
cuerda de escalada: eskaladako soka
cuerda doble: soka bikoitz
cuerda fija: soka finko
cuerda gemela: soka biki
D
descensor, descendedor: jaitsigailua
descendedor de ocho: zortzia
E
empotrador, fisurero: arteka-trabagailua
equipamiento de una vía: bide-hornidura
escuela de escalada: eskalada eskola, harkaitz-eskola
estribo: estribu
excéntrico: arteka-trabagailu eszentriko
F
friend, fisurero mecánico: friend-a edo trabagailu mekanikoa
G
ganchos: kakoak
grado: maila
grado de dificultad: zailtasun-maila
grado de escalada: eskalada-maila
grigri: grigria
guía de escalada: eskalada-gida
H
hamaca de pared: hormako hamaka
J
jumar, bloqueador con empuñadura, puño bloqueador: jumarra; heldulekudun blokeagailua, esku-blokeatzaile
L
largo de cuerda: soka-luzea
largo clave: luze erabakigarri
M
magnesio en polvo: magnesio-hautsa
magnesio líquido: magnesio-likidoa
maillón: mailoi
martillo: mailua
mosquetón: mosketoi
mosquetones de progresión: progresioko mosketoiak
mosquetones de seguridad: segurtasuneko mosketoiak
N
nudo: korapiloa
nudo as de guías: lastegi-korapilo
nudo autobloqueante: korapilo autoblokeagarri
nudo ballestrinque, Machard, Prusik, Wagner: ballestrinke, Machard, Prusik, Wagner korapilo
nudo de alondra: hegatxabal-korapiloa
nudo de encordamiento: enkordatze korapilo
nudo de gaza simple: korapilo arrunt
nudo de ocho: zortziko korapiloa
nudo dinámico: korapilo dinamiko
nudo pescador: arrantzale korapilo
nudo final de cuerda: soka amaierako korapilo
P
parabolt: parabolt
paso clave: pasabide erabakigarri
placa de autofreno, placa gigi: autofrenoko plaka, gigi plaka
plomo: berun-koskorra
polea: polea
polea de placas laterales fijas: plaka finkoko polea
polea de placas laterales oscilantes: plaka mugikorreko polea
presa de escalada: eskaladako helduleku
R
rappel: rappel
rappel volado, rappel colgado: rappel eskegia
reunión: bilgune, elkargune
reverso: reversoa
rocodromo: rokodromo
S
sacafisurero: arteka-trabagailu ateratzaile, arteka-trabagailu sakatzaile
seguro: segurtagailu, aseguru
seguro dinámico: aseguru dinamiko
sistemas de aseguramiento: segurtatze-sistemak
shunt, bloqueador con autobloqueo: shunt-a; kontra-aseguruko blokeagailua
spit: spit
T
taladro: zulagailu
tubo de freno: freno-tutua, freno-hodia
V
vía de escalada: eskalada-bide
vía de autoprotección: autobabes bide
vía equipada: bide hornitu, bide ekipatu

ALPINISMOKO MATERIAL ETA HITZ ESPEZIFIKOAK

A
abalakov: abalakov
ancla de nieve: elur-aingura
antiboot, antizueco para crampones: izotz-kontrako kranpoi-zola edo kranpoientzako zola-azpikoa
B
bolsa de crampones: kranpoi-poltsa
C
campo: kanpamendu
campo base: oinarrizko kanpamendu, kanpamendu nagusia
campo base avanzado: oinarrizko kanpamendu aurreratu
campo de altura: goi-kanpamendu
crampones: kranpoiak
crampón automático: kranpoi automatiko
crampón con correas: kranpoi lokarridun
crampón semiautomático: kranpoi erdi-automatiko
crampón técnico: kranpoi teknikoa
E
estaca de nieve: elur-hesola
expedición: espedizio
M
mal de altura: mendiko gaitz, goi-min
mochilla de alta montaña, mochilla de alpinismo: mendiko bizkar-zorroa; mendiko motxila
O
ochomil: zortzimilako
P
pala de nieve: elurretako pala
piolet: pioleta
piolet clásico, piolet de travesía: mendiko piolet
piolet martillo: mailu-pioleta
piolet pala: pala-pioleta
piolet técnico: piolet teknikoa
porta piolet: piolet-euskarri
porteador: zamaketari
S
saco de pluma: lumazko lozakua
T
tienda de alta montaña: goi-mendiko denda
tienda para cuatro estaciones: lau urtaroetako denda
tornillo de hielo: izotz-torlojua
trineo: lera
S
sherpa: xerpa
V
vivac: bibak

MENDIKO MATERIALA

A
altímetro: altimetro
ARVA: ARVA
B
bastón: makila, bastoi
bastón telescópico: makila teleskopiko, bastoi teleskopiko
botiquín: botikin
brújula: iparrorratz, imanorratz
C
cámara de fotos: argazki-kamera, argazki-makina
cantimplora: urontzi, kantinplora
cartucho de gas: gas-kartutxoa
colchoneta: koltxoneta, lastaira
colchoneta aislante: koltxoneta isolatzailea; lastaira isolatzailea
colchoneta autohinchable: koltxoneta auto-puzgarria, lastaira auto-puzgarria
colchoneta hinchable: koltxoneta puzgarria, lastaira puzgarria
combustible de montaña: mendiko erregaia
crema labial: ezpainetako krema
crema solar: eguzkitako krema
cubiertos montaña: mendiko mahai-tresnak
cubremochilas: bizkar-zorroarentzako estalkia,motxilarentzako estalkia
F
funda vivac: bibak-zaku
G
guía de montaña: mendi-gida
GPS: GPS
H
hornillo: su txiki
hornillo de alcohol: alkoholezko su txikia
hornillo de gas: gasezko su txikia
K
kit de primeros auxilios: lehen laguntzako kita
L
linterna: esku-argi, linterna
linterna frontal: kopeta-argi
M
mapa: mapa
manta térmica: manta termikoa
manta de supervivencia: biziraupen-manta
mochila: bizkar-zorroa; motxila
mochila de 45-100 l: 45-100 l-ko bizkar-zorroa, 45-100 l-ko motxila
mochilla extensible: bizkar-zorro luzagarria
mochilla portabebés: umeak eramateko bizkar-zorroa, umeak eramateko motxila
mosquitera: eltxo-sarea
N
navaja multiusos: erabilera anitzeko labana
P
pastillas purificadoras de agua: ura arazteko pastillak; ura arazteko pilulak
protección labial: ezpain-babesle
protección solar: eguzki-babesa
pulsómetro: pultsometro
R
raqueta de nieve: elurretako erraketa
reloj: erloju, ordulari
riñonera: gerriko poltsa
S
saco de dormir: lozakua
saco de fibra: zuntzezko lozakua
saco sábana: maindire-zakua
T
termo: termoa
tienda de campaña, tienda de camping: kanpadenda; kanpin-denda

MENDI-HITZAK

A
abismo, precipicio, patio: amildegi
acceso: sarbide
afluente: ibaiadar
agarre, presa: helduleku
aguanieve: elurbusti
aguja: orratz
aire: aire
alambre: alanbre, burdin hari
alambre de espino: alanbre arantzadun, txarrantxa
altitud: altitude
altura: altuera, garaiera
alud: elur-jausi; elurrolde, elauso
amanecer: egunsenti, goiztiri, goizalde
animal: animalia
animal doméstico: abere
anochecer: iluntze, arrats, ilunabar, ilunsenti
antecima: gailurraurre
aparcamiento: aparkaleku
árbol: zuhaitz, arbola
arbusto: zuhaixka
arcilla: buztin
arena: hare
arenisca: hareharri
arista: ertz
arroyo: erreka
atajo: lasterbide
ave: hegazti
avituallamiento: anoa-postu
B
balcón: balkoi
baliza: baliza
barranco: erreka-zul, sakan
barrizal: lokazti
barro: lokatz
bebida: edari
bifurcación: bidebanatze
bloque: bloke
bloque desplomado: bloke makurtu
bochorno: sargori
bosque: baso
bruma: lanbro
buzón: buzoi
C
calzada: galtzada, bidarri, harbide
caliza: kareharri
camino: bide
canal: kanal
canto rodado: errekarri, uharri
cara: aurpegi
cara norte: ipar-aurpegia
carámbano de hielo: izotz-burruntzi, izotz-kandela
carretera: errepide
cascada: ur-jauzi
cascada colgante: ur-jauzi eskegi
cascada de hielo: ur-jauzi izoztua
chaparrón, chubasco, aguacero: zaparrada, euri-jasa
chimenea: tximinia
cielo: zeru
cielo raso, despejado:  zeru oskarbi
cima, cumbre: gailur, tontor
claro (luminoso): argi
claro (del bosque): argiune, soilgune
colina: mendixka, muino
collado: mendi-lepo, lepo, harrate
comida: janari, jateko, jaki
condiciones (de la montaña): egoera
congelación: izozte
conglomerado: konglomeratu
contrafuerte: kontrahorma
copo de nieve: elur maluta
cordada: kordada, sokada
cordillera: mendi-errenkada, mendikate
cornisa, repisa: erlaitz
corredor, couloir: korridore, couloir
corriente de aire: haize-lasterra
corriente de agua: ur-lasterra
cresta: gandor
cresterío: gailur-lerro, gailurreri
cruce: bidegurutze
cuenca: arro
cueva, gruta: haitzulo, leize, leize-zulo, koba, kobazulo
curva: bihurgune
D
desfiladero: haitzarte
deshielo (de tierra): lurmentze
deshielo (de nieve): urtzaro, urtzaldi
desnivel: desnibel
desnivel acumulado: desnibel metatua
desplome: makurgune
desprendimiento: luizi, lur-jausi
diedro: diedro
divisoria de aguas: isurialdeen banalerro
dolmen: trikuharri, dolmen, jentil-harri
dorsal: dortsal
E
ermita: baseliza
equilibrio: oreka
escape: ihesbide
escarpado: malkar
espolón: ezproi
esquisto: eskisto
este: ekialde, sortalde
estrella: izar
estrella polar: iparrizar
estrellado: izartsu
expuesto: arriskugarri
F

filo: aho
fisura: arteka, pitzadura
flor: lore
frontera: muga
fuente: iturri
G
garganta, foz, cañón: arroila
glaciar: glaziar
granito: granito
granizo: kazkabar, txingor
grieta: arrail, arrakala, pitzadura
H
helada: izozte
hierba: belar
hito, mojón: mugarri
hoja: hosto
hongo: onddo
horizonte: horizonte, zeruertz, zerumuga, ostertz, hodeiertz, odaiertz
I
ibón: aintzira
invierno: negu
itinerario, recorrido: ibilbide
L
ladera: hegal
lago: laku
laguna: urmael
laja: harlauz edo lauza
limpio: garbi
llanada, llanura: lautada
loma: mendi-bizkar
luna: ilargi
luna creciente: ilgora
luna llena: ilbete, ilargi bete
luna menguante: ilbehera
luna nueva: ilberri, ilargi berri
M
macizo: mendigune
maleza, matorral: sastraka, sastrakadi
manantial: iturburu
mañana: goiz
mediodía: eguerdi
menhir: iruinarri, menhir
meseta: goi-lautada
meta: helmuga
montaña: mendi
morrena: morrena
N
nacedero: sorburu, iturburu
nevero: elurtegi
niebla: laino
nieve: elur
nieve en polvo: elur-hauts
nieve venteada: elur haizatu
noche: gau
norte: ipar
nube: hodei
nublado: hodeitsu
O
oeste: mendebalde, sartalde
orientación: orientazio
osa mayor: hartz handia, zazpi ahuntzak
osa menor: hartz txikia
oscuro: ilun
otoño: udazken
P
pared, muro: horma, pareta
paso, pasaje: pasagune, pasabide, igarobide
pedrera: harritza
pendiente: aldapa, malda
peña: haitz
piedra: harri
piedra suelta: harri solte, harri aske 
placa: plaka
placa compacta: plaka trinkoa, plaka konpaktua
placa con gotera: ur-tantadun plaka
placa inclinada: plaka inklinatu
placa tumbada: plaka etzana
planta: landare
pozo: putzu
prado, pradera: zelai
precipicio: amildegi
primavera: udaberri
puente de roca: harkaitz-zubi, arroka-zubi
R
ráfaga de viento: haize-bolada, haize-ufada
rama: adar
rayo: tximista
refugio de montaña: mendi-aterpe
resalte: irtengune
resbaladizo: irristakor, irristagarri, labain
riachuelo: errekasto, errekatxo
rimaya: errimaia
río: ibai
roca: harkaitz, arroka
roca compacta: harkaitz trinko
ruta: bide
S
senda, sendero: bidexka; bidezidor; xenda
serac: serak
seta: perretxiko
sierra: mendilerro
sima: leize, leize-zulo
sol: eguzki
sucio: zikin
sur: hego
T
tarde: arratsalde, arrasti, arrats
techo: sabai
tierra: lur
tormenta, tempestad: ekaitz, trumoi-ekaitz, erauntsi
tresmil: hirumilako
tronco: enbor
trueno: trumoi
V
valla: hesi
valle: haran, ibar, bailara
variante: saihesbide
vendaval: haizete
ventisca: bisuts, elur-bisuts
ventisquero: bisuts-leku
verano: uda
verglás: verglass
vertical: bertika
vértice geodésico: erpin geodesiko
vía: bide
vía clásica: bide klasiko
vía de acceso: hurbilbide
vía directa: bide zuzen
viento: haize
visibilidad: ikuspen
Z
zarza: sasi


2 iruzkin:

  1. Ekarpen ikaragarri ona...ea erderakadak apurka-apurka baztertzen ditugun....mila esker

    ErantzunEzabatu
  2. Milesker zuri iruzkinagatik,

    Erderakadak baztertzea ez da lan erraza, animoooooo!!!!!! Espero dut lan horretan glosategi hau baliagarri izatea...

    ErantzunEzabatu