Murumendiko ekialdeko harresia, eskalatzaile askoren amets baina harkaitz hauskorrekoa.
Traductor al castellano, English traslator, traducteur française.
Urtea motel doa, luze, gogor eta hodeitsu, apirileko egun heze eta hotz baten moduan. Pentsatzen hasten banaiz, iluntasun hau 2020ko martxora arte luzatzen dela esango nuke, Txinako merkatu baten bazter batetik ihes egin zuen birus bat Euskal Herrira iritsi zen arte. Orduz geroztik, lana eta emozioei dagokionez, errusiar mendi baten moduan gora eta behera gabiltza, kupidarik ez duen birus honen hedapena gelditu nahi, eta tamalez, gelditu ezinik.
Pasa den urtearen azken egunean birusaren aurkako lehen txertoak jarri genituen eta orduz geroztik birusaren amaieraren itxaropena 5 edo 10 ml eskas duten potetxo hauetan jarrita daukat, egunaren 24 orduetan, asteko zazpi egunetan, falta eta behar diren txerto berriak noiz eta nola iritsiko diren inork ez baitu ziurtatzen.
Pandemia baten bilakaera ez da faktore bakarraren eraginez sortzen faktore askorena baizik: faktore indibidualak, sozialak, ekonomikoak, sanitarioak, politikoak, hezkuntzakoak... Pandemia hau ikasketa aparta izaten ari da, faktore hauetan guztietan ditugun zer hobetuak behin eta berriz seinalatzen ari delako. Berandu izan baino lehen hausnarketa sakon bat egin beharra dugu, bai bakarka, bai gizarte mailan, baita Osasun edo Hezkuntza Sistema mailan ere, nolabaiteko ardura sozial edo politikoa dutenek egin beharko duten hausnarketa ahaztu gabe, Eusko Jaurlaritza mailan, Foru Aldundi mailan edo udalerri mailan badaude ere.
Nekatuta nago, mentalki nekatuta, emozionalki nekatuta eta arima ere nekatzen hasi zaidala esango nuke. Umorea aldatu zait, erraz haserretzen naiz, erraz egiten dut negar eta ez dut erraz irribarrerik egiten. Lanetik kanpo jendearekin egotea larri jasaten dut: birus honetaz hitz egiteaz nazkatuta nago eta ez daukat inongo gogorik eta denbora alperrik galtzeko asmorik errua besteek dutela etengabe esaten dutenekin. Egoera honetan bakea eta intimidadea aurkitzea ezinbestekoa da, argi izpi bat besterik ez bada ere, izpirik txikienak iluntasunik handiena argitzeko indarra duelako. Izpi hauek mendian bakarrik aurkitzen ditudala esatea gezurra izango litzateke, Itziren berotasun eta maitasunak eragiten didan bake izpiengatik izango ez balitz mendira joatea kosta egingo zitzaidalako.
Eta mendiari buruz idazten hasita, hemen ere urtea arraroa doa. Orain arte, udalerrien kolorea dena delakoa izanda ere, Euskal Mendizale Federazioan federatuak egoteko zortea genuenok Erkidegoko mendietan "entrenatzeko" baimena genuen, bai horizontalean baita bertikalean ere, mugarik gabe. Aste Santua iristearekin batera aldiz udalerrietako konfinamenduen gurutz-bidera itzuli ginen. Kristori gertatu zitzaion bezala berpizkundea hirugarren egunean iritsiko ote da? Duela bi mila urte gertatu zen moduan, azkenaldian berriro ere Pilatosen eskuetan ez ote garen maiz pentsatzen ari naiz...
Eginon eskalatutako bide pare bat alde batera utzita, azken hilabeteetako "entrenamendu" eta "terapia" gunea Aralar izan da. Gehienetan bakarrik, bertan gorputzari beroaldi majoak emateko aprobetxatu dut, min fisikoaren bidez beste min guztiak atzean uzteko asmoarekin. Azkeneko beroalditik (ibilbidea ikusteko hemen klik egin dezakezue) erlaxatzeko dutxa beroa hartu ondoren, liburu bat irakurtzen ari nintzen bitartean Asierren mezua jaso nuen: "Smithy, bihar mendia jun behar dezu? Edo gaur nahikoa egin dezu, jejeje". Asierren mezua jasotzeak ilusio handia egin zidan, bere urtea ere makala izaten ari baita. Eskumuturreko lesio batek eragin dion ebakuntza baten ondorioz mendia zapaldu gabe denbora luzea darama, berak nahi baino motelago doan errehabilitazioa errepidearen segurtasunean egindako ibilbideekin tartekatuz.
Asierren mezuak buruan aspaldi nuen igoera bat gogorazi zidan: Itsasondotik Murumendira menditik igotzea. Itsasondotik Murumendi behin igota nuen, Idoiaga (Ioia) baserrietaraino luzatzen den errepidetik. Urkia auzora doan errepidetik ere igo daiteke baina, mendizalearen begietatik, igoera garbi bat egin nahi nuen, errepide eta porlanezko pistak ahalik eta gutxien zapalduz. Erantzuna Itsasondoko udalaren mapa toponimikoan aurkitu nuen PR GI-53 ibilbidea deskubritu nuenean. Ibilbidea herrian bertan hasi, eta suge baten moduan, ezagutzen ez nituen baso, baserri eta auzoak Murumendi iparrean dagoen Zarateko leporaino sigi-sagan zeharkatzen zituela ikusi nuen. Zarateko lepotik aurrera doan bidea ezagutzen nuenez, hemendik aurrera galtzeko arriskurik ez nuen izango.
"Murumendia Itsasondotik igotzeko asmoa dauket animatzen bazea, poliki, poliki, poliki, jejeje..." proposatu nion. Baiezkoa berehala iritsi zitzaidan.
IBILBIDEA
PR GI-53 ibilbidea Itsasondoko Andra Mari Jasokundearen elizaren ondoan hasten da, eta ibilbidearen arrasto zuri-horiak jarraitzea besterik ez da Urkia auzoko Gurutze Santuaren baselizaraino. Bertan PR GI-53 ibilbidea utzi eta PR GI-54 ibilbidea jarraitzen hasiko gara Murumendiko iparrean dagoen Zarateko lepora iritsi arte. Ibilbideak Itsasondoren gainean landaretzak hartutako baso itxi eta pagadiak zeharkatzen ditu eta, besteak beste, Urkia eta Lizardiko auzoak aukera izango dugu.
Zarateko lepotik aurrera ibilbidea GR 34 ibilbidearekin elkartzen da. Hego-mendebalderako noranzkoan jarraituz, Murumendira iritsiko gara.
Jaitsieraren lehen zatia Ordizia udalerriko muga jarraituz egin genuen, Arrapaitz eta Eizeata gainetatik pasatu eta bigarren honetan dagoen Beasain-Itsasondo-Ordizia mugarriari bisita eginez. PR GI-54 ibilbidea utzi gabe, Ordiziara arte jarraitu genuen ibilbideari amaiera emanez.
IBILBIDEAREN DATU BATZUK
- Ibilbidearen luzera: 15,7 kilometro.
- Punturik baxuena: Itsasondo, 113 metro.
- Punturik altuena: Murumendi, 868 metro.
- Metatutako desnibel positiboa: 850 metro inguru.
- Igotako mendiak: 1.
- Zailtasuna: Ibilbideak ez dauka inongo zailtasun teknikorik, PR arrastoak argiak dira eta bideak oztopo aipagarririk ez dauka. Tarteka harreta jarri beharko dugun lokatz handiko lekuak zeharkatuko ditugu, baita erreka pare bat ere.
- Ura: Itsasondon, Lizardiko errotaren ondoko iturrian eta Arrapaitz iturrian ura hartu daiteke.
- Jaitsiera: PR GI-54 ibilbidea jarraituz.
- Eramandako materiala: Ez da material berezirik behar.
- Ibilbidea egiteko pasatako denbora: Ibilbidea poliki eginez lau ordu eskas, atsedenak barne.
Ibilbidea deskargatu nahi baduzue. Ibilbidea zirkularra da berez, baina partekatutako ibilbide hau Itsasondon hasi eta Ordizian amaitzen da:
Powered by Wikiloc
DESKRIBAPENA
Hitzordua goizeko bederatzietan jarri genuen. Igandea giro freskoa eta zeruan ostarteekin esnatu zen, aitzakirik gabe ibiltzeko eguraldi aparta:
- Goien haizea ibilikoa... - esan zidan Asierrek zeruan txikle baten modura luzatzen ziren hodeiei begira.
- Eztet uste atzo Aralarren sufrittu nuna baño fuertegoa izatea - erantzun nion Aralarren bezperan hezurretaraino sartu zitzaidan haizete bortitz eta hotza gogora ekarriz.
Herriaren sarreran dagoen "Itsasondo" kartela atzean utzi ondoren 1 Errepide Nazionala utzi eta Goiko kalean gora hasi ginen, malda gogor honen ondoren eskuinera hartu eta Andra Mari Jasokundearen elizara iristeko.
1 Errepide Nazionala utzi genuen lekuan.
Goiko kalearen lehen metro gogorren amaieran, eskuinera hartu behar den bidegurutzera iristen.
- Hara, hortxe PR marka!!! - bota nion Asierri elizaren ezker hormara hurbilduz.
Ibilbidearen lehen PR arrastoa, eskuinean Andra Mari Jasokundearen eliza.
Ibilbidearen lehen metroek galtzada itxurako bide estu bat jarraitzen dute, maldan gora, bazterretako zuhaitzek osatzen duten tunel berde bizian sartuta. Ez zen denbora luzea pasatu manga motzetan jarri eta musukuak motxiletan gorde baino lehen, herrigunea atzean gelditzen ari zenaren seinale.
PR GI-53 ibilbidearen lehen metroetan, galtzada itxurako tartean.
Agarreazpi eta Agarre baserrietara iritsitakoan, bigarren baserria iparretik inguratu, eta ipar-ekialderantz zuzentzen den belarrez estalitako pista bat jarraitzen hasi ginen.
Agarre baserriaren ondoan, ibilbideak hemen eskuinera jotzen du.
Ibilbidearen hasierako maldak atzean utzita, ipar-ekialdera zuzentzen den pistak indarrak berreskuratu eta inguruneaz gozatzeko aukera ematen du.
Altuerarik irabazi gabe, belarrez estalitako pista gozoa, bizitza beraren moduan, bidegurutze bakoitzaren ondoren hauskor bihurtuz joan zen, baita estutzen ere, txabola baten ondoan bidexka estu batean bihurtu zen arte.
"... bidegurutze bakoitzaren ondoren hauskor bihurtuz...".
"... txabola baten ondoan bidexka bihurtu zen arte".
Bidexkak basoaren erdian jarraitzen du, landaretzak hartutako kaos eta desordenaren erdian pasagune garbi bat eskainiz.
- Bidea uste nuna baño garbigoa dau...
- Bai, hasieran pentsatzen nun hemendio etzela iñor ibiliko, baña itxuragatio badabil jendea... - erantzun nion Asierri.
Bidexka garbia da...
... eta bidegurutzeetan oso ongi dago adierazita jarraitu beharreko bidea.
Tartean garai bateko arbel meategien aztarnak ikusteko aukera daude eta itxitako meategi baten ahotik ere pasako gara. Itsasondo arbelaren meatzaritzarekin lotutako herria izan zen 1860 eta 1970 hamarkadaren artean. 1860 urtera arte nekazal eta abeltzaintzatik bizi zen herria zen, baina arbela ustiatzen hasi zenetik hau izan zen herriaren iturri ekonomiko nagusiena. Arbelaren meatzaritzak, bi krisi bizi izan zituen, biak uholdeen ondorioz sortutakoak. Gerra Zibilaren aurretik izan zen lehena, non herriaren populazioak ere behera egin zuen, hainbat familiek erroldatik baja eman behar izan zutenean. Gerraren ondoren meatzaritzak berriro ere gora egin bazuen ere, 1953 urtean izandako bigarren uholde batek eta 1955 urtetik aurrera bizi izan zen krisiak arbelaren ustiaketarekin urte oparoekin amaitu zuen. Azkenean, 1970ko hamarkadan meatz guztiak itxiko ziren. Egun, ustiaketa honen isla dira Itsasondoko etxe askoetako arbelezko teilatuak.
Altuerari dagokionez metro gutxi irabazita, basoaren muga osatzen duen Bekoetxeko errekara iritsi ginen.
Bekoetxeko erreka zeharkatzen.
Zelaien argitasunera atera eta, "teilakaskoz" (teilen pusketak, milesker Jon Ordoñez hitz honengatik) estalitako bide batean gora, basoaren iluntasuna atzean utzi genuen, lehen aldiz Larrunarriren edertasuna klorofilaz gainezka egindako baso berdearen gainetik nabarmenduz.
Baso guztien gainetik.
Larrunarriri begiradarik kendu gabe zelaiaren ertzean Aurretxe, Domingotegi eta Gakotxe (Garaikoetxea) baserriek osatzen duten oasi txikira iritsi ginen. Urkia auzoa osatzen duten lehen baserrietan geunden.
- Hemendio gertu nere aman baserrie dau - esan zidan Asierrek.
- Ta bertan oaindio bakarren bat bizi da?
- Bai, osaba, aman anaie - erantzun zidan.
Aurretxe baserrira iristen.
Atarietan aparkatuak egoten diren todoterrenoetatik izango ez balitz, herriguneetako zalapartatik urrun dauden baserri hauetara iristea denboran atzera egitea bezala da. Baserrietako ateetara katearekin lotuta dauden zakurren zaunkak eta baserritarrek botatako susmo eta jakin-min arteko begiradak nahi eta nahi ez arrotz senti arazten zaituzte, mendeetan jarraitu duten orden eta oreka apurtzearen mehatxatzaile izango bazina bezala.
Gakotxea baserrira iristen.
Baserriak atzean utzita, porlanezko pista batetik jarraitu genuen, Larrunarri bere osotasunean ikusteko lehen aukera eskeini ziguna. Zerua kiribilduta zegoela zirudien, hodeiek haize indartsuarekin izaten ari ziren dantzaren ondorio.
- Goien ez da giroik izango...
- Eztet uste.
Larrunarri bere osotasunean, zerua kiribilduta.
Porlanezko pista mendiak osatzen duen ezproi zabalera iristen denean bidegurutze bat dago. Bertan, pista utzi eta ezproiaren ertzetik zuzen-zuzen igotzen den bidea hartu genuen, "Sarasola" baserrira zuzentzen dena.
Porlanezko pista uzten den lekuan.
Ezproiaren ertza utzi gabe, bideak zuzen-zuzen jarraitzen du, bidexka bihurtu, eta Saletxeberri baserritik gertu, lehen utzi dugun porlanezko pistara bueltatuz.
Porlanezko pistarekin berriro elkartzen den lekuan.
Porlanezko pistan gora jarraituz berehala iritsi ginen Urkia auzoko Gurutze Santuaren baselizara.
- Garai baten plaza txiki hontan urtero erromerie itten zen - esan zidan Asierrek -, taberna ireki, aizkolarik, musika ta ermita ondoko frontoi txikin pilotan aitze giñen.
- Hainbesteako? - galdetu nion.
- Olasagasti ta guzti hemen izanda dau eh... - erantzun zidan -, amai bialtzeko argazki bat in behar det.
Urkia auzoko Gurutze Santuaren baselizaren aurreko plazatxoa.
"Maiatzaren 3an eta irailaren 14an Gurutze Deunaren eguna ospatzen da Urki auzoan. Egun horietatik hurbilen egokitzen den asteburuetan, ekitaldiak egiten dira Urkian: hamaiketakoa, bazkariak, afariak... Horrez gain, maiatzean, mus eta toka txapelketa egiten da. Irailean, berriz, herri kirolak" (Itsasondoko udaleko web orritik jasoa).
Baselizaren ondoko indikazio-kartela.
Argazki batzuk egin genituen, eta aintzinako erromerietako trikiti noten eta aizkorakaden kolpeen oihartzunak oraindik belarrietan genituela bidearekin jarraitu genuen, baselizaren gainean dagoen pinudiaren eskuinetik doan bidea hartu eta basoan berriro ere sartuz.
Gurutze Santuaren baseliza eta hemendik gora jarraitzen den bidea.
Hemendik aurrera basoan pagoa eta haritza dira nagusi, horregatik ez da harritzekoa Gurutze Santuaren baselizan dagoen indikazio kartelan onddo zuri baten argazkia agertzea. Bideak ez du altuerarik irabazten eta tarteka maldan behera ere hasi ginen:
- Lekun baten goraka hasi beharko deu... - esan nion Asierri.
- Bai ze Murumendi oaindio oso goien ikustea...
Pagadian behera...
Baselizatik hogei minutu eskasean Lizardi errotara iritsi ginen. Kuriosoa da errota honetara iristen den errekaren izena, mapa toponimikoan errotaraino Muko erreka edo Errekaundi izena eta errotatik behera Lizardiko erreka izena jasotzen baita.
Lizardi errota.
Erreka zeharkatu eta honen ondoko iturrian zintzurra freskatu ondoren ibilbidearekin jarraitu genuen.
Muko erreka eta honen ondoko iturria.
Errota atzean utzita, berehala Lizardierdikoa eta Lizardibehekoa baserrietara iritsi ginen. Kronika hau idazteko prestatzen ari nintzela bi baserri hauetako biztanleak 1926 urtean Beizamako Korosagasti baserrian izan zen krimenean protagonista izan zirela irakurri nuen. Korosagasti baserriko ama eta alabetako bat hilik azaldu ziren, ziurrenik ardien ilea mozteko guraizeekin. Hilketa honen inbestigazioan atxilotu asko izan zen, horien artean Lizardi auzoko baserrietako hainbat kide. 1927an egin zen epaiketan denak errugabetzat jo zituzten. 17 urte beranduago, Itziarko Santuaran baserriko Luxiano tratanteak, "Mekatxis"-ek, hilzorian zela apaizari aitortutako bekatuen artean Korosagastiko hilketa aitortu zuen. Ezin izan da jakin "Mekatxis"-ek hilketa zergatik burutu zuen, lapurreta bat edo Korosagastiko ama eta alaba isilik mantentzeko hilketa ordaindua. Zergatik emakume hauen isiltasuna mantendu? Agustin Linazasoro irakasle ordiziarraren tesiaren arabera, Korosagasti baserrian garai hartako jauntxoen gehiegikeri sexualen ondorioz jaiotako haur jaioberriak desagerrarazten zituzten. Agustinek baserrian hogei haurren hezurrak aurkitu omen direla dio.
Lizardierdikoa eta Lizardibehekoa baserrietara iristen.
Lizardiko baserriak atzean utzi eta porlanezko pista bat bost minutu eskasean jarraitu ondoren, maldan gora doan lurrezko pista batera iritsi ginen. Pista honen lehen metroetan, hauspoaren mesedetan, abiadura jaitsi behar izan genuen.
Porlanezko pista uzten den lekuan.
Malda igotzen hastearekin batera parez-pare Murumendiko ekialdeko horma bertikala desafiatzaile azaldu zen.
- Hor Mikelek ez al dauke bian bat irikita? - Galdetu zidan Asierrek Mikel Saez de Urabain eskalatzaile ordiziarrari erreferentzia eginez.
- Nik dakidadala bide bakarra dau - erantzun nion -, Mirallesek irikitakoa.
1971ko maiatzan Javier Miralles eta Damian Sarasola mendizaleek Murumendiko horma hauetan D zailtasuneko bide bat ireki zuten. Murumendiko harkaitza oso hauskor eta kaskarra dela kontutan izanda ez dut uste errepikapen asko izango dituenik.
Murumendiko ekialdeko horma ikusgarriaren itzalpean.
Pistak atseden eman zigun lekuan basoa garbitzearen eraginez sortutako zabalune zabal batera iritsi ginen, zuhaitz berriak landatu dituzten zabalune handi batera. "Modan" jarri den eukaliptoa izango zela pentsatu genuen arren, gerora jakingo genuen Itsasondoko udalak erositako lur-sail bat dela, bertako zuhaitzak (haritza batez ere) eta basoak berreskuratzeko erosi duen lur-sailetako bat.
Itsasondoko udala bertako basoa berreskuratzen ari den zabalune handia.
Hemendik gora malda gogortu egiten da eta ez zigun atsedenik eman Zarateko lepora iritsi ginen arte. Igoera honetan Asierrek pinudien ustiaketaren nondik norakoak azaldu zidan. Pinudia garbitu aurretik "tasatzea" komeni izaten da. Honetarako, ordainketa baten truke Foru Aldundiako teknikari batek pinudia ikusi eta txosten bat idazten du. Teknikari honek idatzitako txosten edo tasazio hau izaten da pinudiaren jabeak kontutan izaten duena pinua eramango duen enpresarekin pinuaren prezioa negoziatzeko.
- Oain pinuditan sartu den gaitzagatik prezio oso bajuk eskeintzen ai die, badakitelako pinudin balioa urtetik urtera jaitsiko dela. Kasu askotan tasatutakon erdie baño gutxigo eskeintzen ai die.
Pinua gora pinua behera ari ginela Zarate lepora iritsi ginen. Iritsi aurretik aspaldi ikusten ez genuen Ikerren kuadrilako Aimarrekin hizketaldi labur bat izateko parada izan genuen. Esfortzu guztiak amaituta, bizikletarekin maldan behera ziztu bizian desagertu zen.
Zarate lepoan.
Zarate lepoan dagoen indikazio postea.
Orain arte jarraitutako bidea Zarateko lepoan GR-34 ibilbiearekin elkartzen da. Lepoan ezkerrera jo, eta hego-mendebaldeko noranzkoa hartuz, Murumendiren iparrean dagoen pagadi ikusgarriaren barnera sartu ginen, piskanaka soineko berdea janzten ari zena. Malda gogor baten ondoren Mandubiara doan bidegurutzearen parean GR ibilbidea utzi, eta basoan maldan gora doan bidexka bat jarraituz, Murumendiko gailurraren ingurko larreetara atera ginen.
Murumendiko iparrean dagoen pagadia.
Basoaren babesik gabe haize hotzaren menpe gelditu ginen. Goizeko hamabiak ziren Murumendiko gailurrera iritsi ginenean eta orain arteko bakardadea apurtu zenean. Haur talde handi bat gailurrera hurbiltzen zela ikusita, haize hotza aitzaki bezala jarri, eta gailurrean atsedenik hartu gabe, Asierri beherako bidea hartzea proposatu nion.
Murumendiko gailurrean Luis Pedro Peña Santiagoren omenezko oroitarria.
Beherako bidea Ordizia eta Itsasondoren arteko muga jarraituz egin genuen, tartean Arrapaitz eta Eizeata gainetatik pasatu eta Itsasondo, Beasain eta Ordizia udalerrien arteko muga adierazten duen mugarri "ezkutua" bisitatuz.
Udaberri eztanda Goierrin...
PR GI-54 ibilbidearekin berriro ere elkartu ginenean Ordiziara iritsi arte ez genuen utzi. Gustukoen dudan urtaroa udazkena bada ere udaberriak ere badu bere xarma. Neguan lo egon ondoren, natura berriro ere esnatu, ernatu eta bizitzara itzultzen da. Mendiak marroi koloredun jantzi tristea kendu eta berde kolore bizi batez ordezkatzen du, bizitzari aukera berri bat emanez.
Pandemiarekin gauza bera gertatuko da?
Garo berriak badatoz...
KRONIKA IDAZTEKO KONTSULTATUTAKO BIBLIOGRAFIA ETA WEB ORRIAK
- Rodriguez J.M. Ascensiones y escaladas de Guipuzcoa (Guía), 126. Itziar. Euskal Herriko Mendizale Elkargoa, 1979.
- Itsasondoko udalaren web orria. Eskuragarri: https://www.itsasondo.eus/
- Itsasondoko mapa toponimikoa 2006. Eskuragarri: https://www.itsasondo.eus/mapa-toponimikoa
- Goiberri aldizkaria. Urkiatik Murumendira, itsasondoko aberastasun ezkutua ezagutuz, 2021eko martxoak 21. Eskuragarri: http://goiberri.eus/2021/03/22/urkiatik-murumendira-itsasondoko-aberastasun-ezkutua-ezagutuz/
- "Bertsolari" web orria. Beizamako krimena: hilketak, knspirazioak... eta bertsoak, -02-04. Eskuragarri: https://www.bertsolari.eus/erreportajeak/beizamako-krimena-hilketak-konspirazioak-eta-bertsoak/
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina